Interpelacja nr 4395

do ministra rodziny, pracy i polityki społecznej

w sprawie deficytu pracowników socjalnych i możliwości poszerzenia katalogu osób uprawnionych do wykonywania zawodu pracownika socjalnego

Szanowna Pani Minister,

od kilku lat dyrektorzy ośrodków pomocy społecznej alarmują odnośnie do zauważalnego i znacznego deficytu osób/kandydatów aplikujących na stanowisko pracownika socjalnego. Rośnie zapotrzebowanie, ale brakuje chętnych do pracy jako pracownik socjalny. W ślad za stawianymi przed samorządami nowymi zadaniami, wychodzącymi znacznie poza wcześniejsze uregulowania prawne, oraz zapotrzebowaniem na realizację szeroko rozumianych usług społecznych rośnie konieczność ciągłego pozyskiwania wykwalifikowanej, profesjonalnej kadry.

Polska Federacja Związkowa Pracowników Socjalnych i Pomocy Społecznej już w 2018 r. informowała, iż liczba zatrudnionych w zawodzie osiągnęła dawno nienotowany niski poziom z 2012 r. i 2015 roku. Podobne niepokojące wyniki podaje publikowany corocznie „Barometr zawodów” przygotowywany przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, który od 2019 r. wskazuje, iż wzrasta liczba powiatów i województw, w których zapotrzebowanie na zatrudnienie pracowników socjalnych przewyższa liczbę chętnych do podjęcia tej pracy.

O tym, że pracowników socjalnych brakuje, alarmowała też pod koniec 2019 r. Najwyższa Izba Kontroli: „aż 16 z 24 skontrolowanych ośrodków pomocy społecznej nie spełniało wymogu ustawy o pomocy społecznej zatrudnienia jednego pracownika socjalnego na 50 rodzin lub osób samotnie gospodarujących objętych pomocą socjalną. Niektórzy zamiast ustawowymi 50, musieli zajmować się ponad 150 beneficjentami”. NIK podkreślała także, że pracownicy socjalni są przeciążeni pracą, bo realizują zadania z kilku różnych ustaw. Obecna luka szacowana jest na kilkadziesiąt tysięcy opiekunów, asystentów rodziny, pracowników socjalnych.

Coraz więcej OPS-ów boryka się z problemem spełnienia ustawowego warunku zatrudnienia co najmniej trzech pracowników socjalnych w pełnym wymiarze czasu pracy – niepokojące informacje płyną do mnie od Dolnośląskiego Forum Pomocy Społecznej, czyli zrzeszenia jednostek pomocy społecznej na Dolnym Śląsku, które tworzą dyrektorzy/kierownicy jednostek organizacyjnych pomocy społecznej oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych z terenu województwa dolnośląskiego.

Sytuację dodatkowo pogarsza fakt, iż ci pracujący są często przeciążeni i słabo opłacani, dlatego też coraz częściej porzucają pracę w OPS-ach. Możemy mówić o prawdziwej zapaści w zakresie kadry pomocy społecznej, zwłaszcza pracowników socjalnych, a także o coraz częstszych rezygnacjach z zatrudnienia w OPS-ach i innych jednostkach pomocy społecznej. Stoimy nad przepaścią w kwestii braku kadr – nie zmieni tego nawet słuszna decyzja rządu o przyznaniu dodatków motywacyjnych dla pracowników socjalnych.

Od kilku lat pracownicy socjalni są jednymi z najbardziej poszukiwanych pracowników na rynku pracy. Ci starsi stażem powoli zaczynają przechodzić na emeryturę, a nowych przybywa w zastraszająco wolnym tempie. Na uczelniach, które z powodzeniem przez lata kształciły studentów na kierunku praca socjalna, brakuje kandydatów, kierunek nie jest otwierany.

Tymczasem dla pracowników socjalnych przepisy przewidują coraz więcej obowiązków – jako jedyni uprawnieni do przeprowadzania rodzinnych wywiadów środowiskowych są niezbędni do realizacji nie tylko zadań wynikających z ustawy o pomocy społecznej, ale także z ustawy o świadczeniach rodzinnych, ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, aby pracownik socjalny mógł sprawnie wykonywać swoje zadania, musi spełniać szereg wymogów: to odpowiednie, specjalistyczne wykształcenie (kolegium pracowników służb społecznych, studia na kierunku praca socjalna lub – do końca 2013 roku – na innym kierunku w tym zakresie) czy dwustopniowa specjalizacja zawodowa.

Dolnośląskie Forum Pomocy Społecznej zaniepokojone brakami kadrowymi i koniecznością bieżącej realizacji zadań apeluje, aby poszerzyć katalog kierunków studiów nadających absolwentom uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego. W związku z powyższym, mając na uwadze znaczenie zawodu pracownika socjalnego, wnosi ono o możliwość poszerzenia katalogu osób uprawnionych do wykonywania zawodu poprzez zniesienie aktualnie obowiązującego terminu ukończenia studiów wymienionych w art. 116 ust. 1 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej, to jest daty: 31 grudnia 2013 r., oraz poszerzenie listy kierunków uprawniających do wykonywania zawodu pracownika socjalnego. Biorąc pod uwagę jego wieloletnie doświadczenie w zatrudnianiu kadr pomocy społecznej, należy podzielić przekonanie, że osoby, które były przyjmowane do pracy przed zmianami ustawy i zawężeniem katalogu kierunków studiów, wykonywały pracę w profesjonalny i kompetentny sposób. Powrót do poprzednich przepisów nie spowoduje spadku profesjonalizacji wykonywanych zadań, a jednocześnie pozwoli pracodawcom wybrać najbardziej wykwalifikowaną kadrę.

Aby zapewnić płynność realizowanych przez system pomocy społecznej zadań i spełniać wszelkie wymogi ustawowe wynikające z ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tj. Dz. U. z 2023 r. poz. 901) w zakresie liczby zatrudnionych pracowników socjalnych, zasadne jest podjęcie zdecydowanych działań w tym zakresie, a zwłaszcza rozszerzenie katalogu kierunków studiów nadających absolwentom uprawnienia do wykonywania zawodu pracownika socjalnego.

W związku z powyższym, mając na uwadze znaczenie zawodu pracownika socjalnego, zwracam się z pytaniami:

1. Czy MRPiPS rozważa możliwość poszerzenia katalogu osób uprawnionych do wykonywania tego zawodu poprzez zniesienie aktualnie obowiązującego limitu czasowego ukończenia studiów wymienionych w art. 116 ust. 1 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej w wyniku skreślenia zwrotu: do 31 grudnia 2013 r.?
2. Czy MRPiPS planuje poszerzenie listy kierunków wymienionych w art. 116 ust. 1 pkt 3 ustawy o pomocy społecznej?

Z wyrazami szacunku

Sylwia Bielawska
Posłanka na Sejm RP