Program „Aktywny Maluch”

Wraz z senatorką Agnieszką Kołacz-Leszczyńską podczas konferencji prasowej w Wałbrzychu przedstawiłyśmy założenia programu „Aktywny Maluch” i „Aktywny Rodzic”. W całej Polsce mamy niestety nadal tzw. „białe plamy” czyli miejsca gdzie brakuje opieki dla najmłodszych. Na Dolnym Śląsku takich miejsc jest ponad 50. Rządowy program „Aktywny Maluch” ma na celu uzupełnienie tych lokalizacji dlatego zachęcam do zapoznania się ze szczegółami programu.

Opieka instytucjonalna nad dziećmi do lat 3
w województwie dolnośląskim

  • Polska ma jeden z najniższych poziomów wskaźnika objęcia opieką instytucjonalną dzieci w wieku do lat 3 w Unii Europejskiej. Ogólnopolski wskaźnik użłobkowienia wynosi 36%, natomiast w województwie dolnośląskim plasuje on na poziomie 49%.
  • W Polsce jest bardzo dużo gmin, na terenie których nie funkcjonują instytucje opieki zarówno publiczne, jak i prywatne. Takie gminy nazywane są „białymi plamami”. Liczba białych plam, czyli gmin, w których nie funkcjonuje żadna instytucjonalna forma opieki nad dziećmi w wieku do lat 3, wynosi 1047 – jest to 42% gmin ogółem. W województwie dolnośląskim znajdują się 52 białe plamy – co stanowi 31% gmin w województwie (lista gmin w załączeniu).
  • Wg danych z Rejestru Żłobków na dzień 31.05.2024r. w Polsce funkcjonuje 8 112 instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3  oferujących łącznie 236 297 miejsc. W województwie dolnośląskim jest to odpowiednio  706 żłobków, klubów dziecięcych oraz dziennych opiekunów oferujących łącznie 24 424 miejsc opieki.
  • Rząd za pośrednictwem Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej realizuje program Aktywny Maluch 2022-2029 finansowany ze środków KPO (Krajowego Planu Obudowy i Zwiększania Odporności) oraz FERS (Fundusze Europejskiego dla Rozwoju Społecznego), z których można sfinansować tworzenie miejsc opieki w żłobkach, klubach dziecięcych oraz u dziennych opiekunów do końca 2026 roku (zakup nieruchomości, budowę lub adaptację budynku), a następnie uzyskać dofinansowanie do funkcjonowania nowoutworzonych miejsc przez okres 3 lat.
  • Aby sfinansować budowę nowego żłobka w jak najszybciej możliwym terminie należy aplikować o środki do 30 czerwca br.
  • Wychodząc naprzeciw potrzebom zgłaszanym przez podmioty prowadzące instytucje opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 oraz samych rodziców, opracowane zostały zmiany mające na celu dalsze zwiększenie dostępności terytorialnej miejsc opieki nad najmłodszymi dziećmi.
  • Kontynuacja Programu w zmienionym formacie dąży także do zapewnienia stabilnego, zarówno w czasie jak i w zakresie kwoty, dofinansowania do funkcjonowania nowoutworzonych miejsc opieki.
  • Program ma na celu rozwój instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3. A cel ten zrealizowany ma być z pomocą środków unijnych. Program ma charakter wieloletni – potrwa do 2029 roku, a na tworzenie i funkcjonowanie miejsc opieki w żłobkach, klubach dziecięcych i u dziennych opiekunów przeznaczono 6,5 mld złotych ze środków programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego (FERS), z Krajowego Planu Odbudowy i Odporności (KPO) oraz budżetu państwa.
  • Taki budżet programu ma przyczynić się do powstania ok. 102 tys. nowych miejsc opieki nad maluchami.
  • Aktywny Maluch skierowany jest do samorządów oraz podmiotów prywatnych. Gminy mają pierwszeństwo w uzyskaniu środków z tego Programu.
  • Wnioskowanie do programu Aktywny Maluch możliwe będzie do 2025 r., do wyczerpania ogromnego budżetu lub osiągnięcia wskaźników określonych w programie, czyli utworzenia ze środków KPO 47,5 tys. miejsc oraz  ponad 55 tys. miejsc ze środków FERS.
  • Wnioskowanie odbywa się w ramach kolejnych tur – właśnie trwa czwarta. Obecnie podmioty, które zawnioskują do 30 czerwca br., poznają wyniki już 28 lipca. Kolejna tura rozpoczyna się wnioskowaniem od 1 lipca do 30 września, ale wyniki zostaną ogłoszone dopiero do 28 października.
  • Wniosek składany jest drogą elektroniczną przez system Rejestr Żłobków w przypadku gmin, a w sytuacji podmiotów prywatnych przez system PIU Emp@tia.
  • Od czwartej tury naboru ciągłego, podmiot zamierzający uczestniczyć w programie może aplikować o środki na dofinansowanie planowanej inwestycji utworzenia nowych miejsc opieki – tj. miejsca te mogą zostać wpisane do rejestru/wykazu najwcześniej w dniu ogłoszenia przez Ministra wyników dla danej tury naboru.
  • Na wniosku gmina może wskazać dowolną liczbę miejsc opieki planowaną do utworzenia zgodnie z jej realnym zapotrzebowaniem. 
  • Nowa formuła Programu zapewnia elastyczność inwestycji. Na etapie składania wniosku o dofinansowanie wnioskodawca nie będzie musiał dysponować tytułem prawnym do nieruchomości, ani przedstawiać opisu zadania, harmonogramu bądź kalkulacji kosztów.
  • Oznacza to zatem, że nawet, jeśli gmina nie ma sprecyzowanych planów w zakresie utworzenia miejsc opieki powinna już po ogłoszeniu programu złożyć wniosek wskazując jaką liczbę miejsc opieki nad dziećmi do lat 3 chciałaby utworzyć i udostępnić swoim mieszkańcom w przyszłości.
  • Środki finansowe z KPO mogą być przeznaczone na tworzenie miejsc opieki wyłącznie w żłobkach i klubach dziecięcych, w tym miejsc dla dzieci z niepełnosprawnością lub wymagających szczególnej opieki. W przypadku jednostek samorządu terytorialnego środki mogą być przeznaczone na budowę lub remont żłobków i klubów dziecięcych oraz zakup nieruchomości i infrastruktury.
  • Zwiększona została wysokość dofinansowania na tworzenie miejsc opieki dla jednostek samorządu terytorialnego ze środków KPO z poziomu 35 862 zł bez VAT do 57 528 zł bez VAT na 1. miejsce opieki.
  • Podmioty inne niż jednostki samorządu terytorialnego mogą przeznaczyć środki wyłącznie na adaptację, tj. dostosowanie budynków lub pomieszczeń do potrzeb dzieci w celu utworzenia żłobka lub klubu dziecięcego. Wysokość dofinansowania dla podmiotów prywatnych wynosi 12 410 zł na jedno miejsce.
  • Ze środków FERS może być dofinansowane tworzenie miejsc opieki w żłobkach, klubach dziecięcych i u dziennych opiekunów, w tym miejsc dla dzieci z niepełnosprawnością lub wymagających szczególnej opieki. Wysokość dofinansowania ze środków FERS na tworzenie wynosi 12 410 zł na jedno miejsce.
  • Zarówno w przypadku jednostek samorządu terytorialnego i podmiotów innych niż jednostki samorządu terytorialnego środki FERS można przeznaczyć  na adaptację, tj. dostosowanie budynków lub pomieszczeń do potrzeb dzieci w celu utworzenia nowej instytucji lub nowych miejsc opieki w ramach istniejącej instytucji.
  • Na realizację zadania tworzenia w przypadku środków KPO gminy mają jeszcze 2 lata (tj. czas do 30 czerwca 2026 roku), natomiast w przypadku środków FERS 2,5 roku (tj. do 31 grudnia 2026 roku).
  • W przypadku zadania funkcjonowania dofinansowanie ze środków FERS wynosi do 836 zł miesięcznie przez okres 36 miesięcy na utrzymanie nowoutworzonego miejsca opieki. Dofinansowanie przysługuje na wszystkie nowoutworzone miejsca opieki w ramach Programu –  zarówno ze środków FERS i ze środków KPO.
  • W przypadku zadania dofinansowania do funkcjonowania, podmiot musi zachować wskaźnik obsadzenia nowoutworzonych miejsc opieki na poziomie 80% najpierw przez 12 miesięcy, a następnie przez kolejne 24 miesiące.
  • W przypadku tworzenia miejsc  opieki w istniejącej instytucji – do wskaźnika zalicza się miejsca tylko nowoutworzone w ramach Programu Aktywny Maluch.
  • Mimo atrakcyjnego budżetu, wydłużonego czasu na realizację zadania tworzenia i 3 letniego wsparcia funkcjonowania miejsc opieki, program wymagał dostosowania zawartych w nim zasad. Wskutek licznych konsultacji, wsłuchania się w sygnały samorządów oraz podmiotów prywatnych w kwietniu br. dokonano kilka zmian w  programie rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3.
  • Program Aktywny Maluch 2022-2029 zalicza się do nowej kompleksowej koncepcji wsparcia rodziców z małymi dziećmi. Stanowi on uzupełnienie ogłoszonego już programu Aktywny Rodzic.
  • Nowy program zmienił nie tylko nazwę, ale także wysokość alokacji – obecnie po pozytywnie zakończonej rewizji KPO budżet Programu wynosi blisko 6,5 mld zł – wcześniej było to 5,5 mld zł.
  • Jak wskazano wcześniej, podwyższone zostało także dofinansowanie na tworzenie miejsc opieki dla jednostek samorządu terytorialnego ze środków KPO do 57 528 zł bez VAT na 1. miejsce opieki.
  • Nowa kwota jednostkowa została uwzględniona w obecnie trwającym naborze ciągłym, a gminy, które uczestniczą już w Programie, aplikowały o środki przed zakończeniem rewizji i mają zawarte umowy w sprawie przekazania dofinansowania mogą aplikować o zwiększenie poziomu dofinansowania występując z nowym zapotrzebowaniem do urzędu wojewódzkiego.
  • W ramach wprowadzonych w programie modyfikacji, zmianie uległ także m.in. opis zadania dofinansowania do funkcjonowania, moment przedłożenia dokumentacji, długość okresu trwałości i poziom wskaźnika obsadzenia miejsc opieki w tym okresie, usunięcie wymogu zamieszczenia przez OOW tablicy krajowej informującej o uczestnictwie w Programie.
  • Zmodyfikowana została procedura zawierania umowy. Wnioskodawca w ciągu 3 miesięcy od ogłoszenia wyników danej tury musi dostarczyć do Wojewody dokumenty niezbędne do podpisania umowy, jeśli tego nie zrobi Wojewoda może zrezygnować z podpisania umowy). Umowa w sprawie przekazania dofinansowania musi zostać zawarta w terminie do 6 miesięcy od ogłoszenia wyników danej tury naboru ciągłego.
  • W ramach zmian po rewizji KPO, w przypadku nieosiągnięcia wskaźnika obsadzenia miejsc opieki na wymaganym minimalnym poziomie 80% wojewoda otrzymał możliwość odstąpienia od dochodzenia zwrotu środków na tworzenie w przypadku środków z KPO, jeśli podmiot udowodni, że nieosiągnięcie wymaganego obsadzenia było spowodowane obiektywnymi okolicznościami.
  • Umożliwiono przyznanie dofinansowanie do funkcjonowania na utworzone w ramach Programu miejsca opieki nieobsadzone powyżej minimalnego wymaganego progu 80%.  Dofinansowanie do funkcjonowania na utworzone w ramach Programu miejsca opieki nieobsadzone powyżej minimalnego wymaganego progu 80%, będzie przyznane, jeśli w przypadku tych nieobsadzonych miejsc opieki, podmiot zapewni dostępność usługi – np. będzie prowadził rekrutację do placówki.
  • Dla podmiotów niepublicznych skrócono do 2 lat okres trwałości, a także obniżono wskaźniki obsadzenia miejsc w okresie trwałości z 80% na 60%. Dodatkowo, jeśli podmiot nie osiągnie 60%, ale jednocześnie zachowa ciągłość dostępności usługi i wykaże gotowość np. do przyjęcia dzieci do instytucji opieki, nie będzie musiał zwracać środków.
  • Instytucje, które powstaną ze środków Programy Aktywny Maluch, poza środkami na funkcjonowanie z Programu, będą miały od 1 października 2024 r. zapewnione stałe finasowanie w postaci świadczenia aktywnie w żłobku, wypłacanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, pod warunkiem złożenia przez rodziców wniosków o to świadczenie w ramach programu Aktywny rodzic oraz niepobierania od rodziców opłaty wyższej niż 2 200 zł miesięcznie. Świadczenie aktywnie w żłobku będzie przysługiwało w kwocie do 1500 zł lub w przypadku dziecka z niepełnosprawnością do 1900 zł miesięcznie, jednak nie więcej niż wynosi opłata rodzica.
  • Obecnie liczba miejsc, na które zawarto umowy w ramach programu, wynosi 44 743. Zachęcamy do składania wniosków o dofinansowanie, szczególnie gminy, w których do tej pory nie było placówek oferujących opiekę nad najmłodszymi dziećmi.